Türkiye, 9 yıl önce CERN tam üyelik sürecinden kendi isteğiyle çekilerek, kısmi üyeliğe geçti. CERN tam üyeliği için Türkiye ile aynı dönem başvuran Güney Kıbrıs ise sürece devam etti. Güney Kıbrıs şimdi tam üyelikte son aşamaya gelip, CERN Konseyi'nde yeni üyelerin kabul ve reddedilmesi için oy hakkı kazanacak. Türkiye'nin CERN üyeliğinde veto üstünlüğü Güney Kıbrıs'a geçti.

ZAMAN ALEYHİMİZE

CERN Atlas Deneyi Ulusal Koordinatörü ve CERN CAST Deneyi Takım Lideri Prof. Dr. Serkant Ali Çetin, CERN Charm II ve Chorus deneylerine de katılan Türk Fizik Derneği Başkanı Prof. Dr. Baki Akkuş ve CERN Atlas ve CERN'deki LheC, FCC deneyleri üyesi Prof. Dr. Saleh Sultansoy, “CERN'e tam üyelik için Türkiye çok hızlı harekete geçmek zorunda.” diyerek, Cumhurbaşkanı Erdoğan'a çağrı yaptı.

“Tüm çabalar boşa gitti”

CERN Atlas, CERN'in LheC, FCC deneyleri işbirliği üyesi ve TOBB Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Saleh Sultansoy:

Prof. Dr. Saleh Sultansoy

“Altyapısı bile olmayan 800 bin nüfuslu Güney Kıbrıs, durup dururken Türkiye'yle aynı dönem CERN'e başvurdu. Türkiye, riski görüp tam üyeliğe başvuranların birbirini veto etmemesi için CERN Konseyi'nden karar çıkarttı. Tam üyelik başvurusunu Türkiye aniden geri çekince, tüm bu çabalar boşa gitti. Türkiye'yle aynı dönem başvuran İsrail 2014'te, Sırbistan 2019'da tam üye oldu. Slovenya ve Güney Kıbrıs her an tam üye olabilir. Tam üyelik sürecine Türkiye yeniden başlasa da Güney Kıbrıs tam üyelik sürecini hızlandırır. Türkiye'nin CERN'e tam üyeliği veto riskine girdi.”

“Türkiye'nin CERN tam üyeliği içeriden ve dışarıdan engellendi”

CERN Atlas Deneyi Ulusal Koordinatörü, CERN CAST Deneyi Takım Lideri ve İstinye
Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Serkant Ali Çetin:

Prof. Dr. Serkant Ali Çetin

“Türkiye'nin kısmi üyeliğe ani dönüşündeki niyet ve süreç hiç paylaşılmadı. Geri çekildiğimizi bile TAEK ya da bakanlıktan değil CERN'den öğrendik. İlginç bir şekilde tam üyelik başvurusundan kısmi üyelik başvurusuna dönmeyi teşvik eder nitelikte yazı, CERN Genel Direktörü ya da yardımcıları tarafından değil, CERN yönetiminde üye olmayan ülkelerden sorumlu bir yetkili imzasıyla Türkiye'ye gönderildi. Yunan asıllı bu yetkili tam üyelik ile kısmi üyelik arasında hiç fark yokmuş gibi bir hava yaratıp, ima etti.”

İHANET ÇEVİRİSİ!

“Türkiye'nin tam üye olmasını istemeyen bir yazıydı. Türkçe' ye, ‘asosiye' yani ‘kısmi' üyelik yerine ‘ortak' üyelik diye çevirenler, Türkiye'deki en üst makamları ve kamuoyunu, ‘Türkiye CERN'e tam üye oluyor' algısıyla yanılttı. Türkiye'nin CERN'e tam üye olması hem içeriden hem dışarıdan engellendi. Oysa, kısmi üyelik ile tam üyelik arasında çok ciddi fark var. Tam üye olmayanın CERN Konseyi'nde oy hakkı yok. Tam üyelerle aynı oranda ihale, kadro alıp, teknoloji transferlerinde öncelikli olunamaz.”

“ŞARTLAR KÖTÜLEŞTİ”

“Türkiye'de şartları iyileştirmeye yönelik hâlâ hiçbir girişim yok. CERN'de yürütülen deneysel parçacık fiziği araştırmalarının temeli olan hızlandırıcı, dedektör ve bilişim teknolojileri ile ilgili 10 yıldır altyapı bile kurulmadı. Tam tersine mevcut imkanlar kısıtlanıp, şartlar daha da kötüleşti. TAEK'in ve bakanlığın yanlışları CERN'e üyeliğin sağlayacağı ulusal faydaları resmen engelledi. Bu yanlışlar, Türkiye'de bilim ve teknolojinin gelişmesine çok büyük zararlar verdi.”

“Süreç tersine döndü”

Türk Fizik Derneği Başkanı, CERN'de Charm II ile Chorus deneylerine katılan İstanbul Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Baki Akkuş:

Prof. Dr. Baki Akkuş

“Türkiye'nin 1960'lı yıllarda başlayan CERN'e tam üyelik girişimlerinin hiçbirinden ciddi bir sonuç alınamadı. Türk Fizik Derneği Başkanı olarak ben, Prof. Dr. Engin Arık dahil 15 Türk fizikçi 2005'te dönemin başbakanı Erdoğan'a mektup yazdık, bizi destekledi. CERN tam üyeliğinin önemi anlatıldı. İlk defa çok ciddiye alındık. TAEK, CERN araştırmalarından sorumlu yapıldı. 2009'a kadar süreç çok etkin ilerledi. 2010 sonrası süreç tam tersine döndü. CERN tam üyeliğinin stratejik önemi hiç düşünülmedi.”

“PARA HESABI YAPILDI”

“Türkiye, CERN'e tam üyelik bedeli yıllık 45-50 milyon İsviçre Frangı ödemek yerine yılda 4.5-5 milyon ödemeyi seçip, tam üyeliği reddedip, kısmi üyeliğe geçti. Kısmi üyeliğe geçilen 2015'ten bu yana bilimsel araştırmalara ciddi bir harcama yapılmadı. Almanya, bir çok hızlandırıcı merkezi varken 3.1 milyar Euro'ya FAIR adlı yeni bir merkez kuruyor. Amerika'da 7 hızlandırıcı merkezi var ama önümüzdeki 25 yıl için planladığı 25 projeden 17'si parçacık hızlandırıcıları için ayrıldı. Türkiye hâlâ bilim ve teknolojide 45-50 milyon İsviçre Frangı hesabı yapıyor.”

TÜRK BİLİM İNSANLARI NASIL ENGELLENİYOR?

■ Türkiye, CERN deney masraflarına az para ödemek için doktoralı araştırmacı sayısını azalttı.

■ TAEK, ‘kabul ediyorum' taahhütnamesi imzalattırdığı araştırmacıların bütçesinin yüzde 50'sini son 10 yıldır ve halen kesiyor.

■ Lisans üstü öğrencilere CERN projelerinde burs ve CERN projelerinde mühendis, teknisyen çalıştırılması için bilim insanlarına mali destek de yok.

■ Enerji Bakanlığı ile TAEK halen CERN'deki deneyler, hızlandırıcılar, bilişim çalışmaları için bir altyapı kurmadı.

İşte 60 yıllık CERN yolculuğumuz

■ Türkiye, 1961'de gözlemci ülke statüsü ile kabul aldı.
■ 2009'da İsrail, Güney Kıbrıs, Sırbistan, Slovenya, Türkiye başvurdu.
■ 2009'da Türkiye için ilk kez tam üyelik süreci başlatıldı.
■ 2011'de CERN'den heyet gelip, üst makamlarla görüştü.
■ 2012'de Türkiye kendi isteğiyle tam üyelikten çekildi.
■ 2015'te 6 yıl önce Türkiye'nin isteği kısmi üyelik resmileşti.
■ 2020'de Türkiye Atom Enerjisi Kurumu TAEK'in yerine TENMAK kuruldu.

Türk fizikçilerden tarihi uyarı

PARA YOK PARA!

Türkiye, yıllık 8 milyar dolar Ar-Ge bütçesinin 140-160 milyon dolarını parçacık ve nükleer fizik ile hızlandırıcılar için araştırmaya ayrılması gerekse de bu paranın 1/20'ini bile ayırmıyor.

SORU-CEVAP

■ Avrupa Parçacık Fiziği Araştırma Laboratuvarı (CERN), 1954'te kuruldu. 23 üye ülke var.

■ CERN Konseyi tam üyelerden oluşuyor.

■ Tam üyelik, konseyin oy birliği ile kabul veya reddedilir.

■ Kısmi üyelerin oy hakkı yok. CERN tam üyesi olmayan ihale, kadro ve teknoloji transferinde öncelikli olamıyor.